Oulipo’nun
kurucularından François Le Lionnais’nin, temsilcilerini: "İçinden kaçmaya
niyetli oldukları labirenti kuran fareler…” diyerek tanımladığı akım Türk
okurların pek de alışkın oldukları bir tarz değil. Fransız Edebiyatı’nın önemli
edebi akımlarından olan Oulipo’nun yazım atölyeleriyle birlikte 60’lı yıllarda François
Le Lionnais ve Raymond Queneau tarafından isimlendirildiği biliniyor.
Oulipo, dili biçimsel
zorlamalarla değiştirerek kullanan yazın akımını ifade eden bir kavram. Metinleri,
belli bir matematiksel temele dayanırken, kendilerine münhasır bir teknikle
yazıldıklarından diğer metinlerden hayli farklı bir tarz içeriyorlar. Bilimsel
bir yapı içeren bu çalışmaları deneysel çalışmalar olarak değerlendirmek mümkün. Bu akımın
üyeleri ise Oulipo'yu "yazarların hoşlanacakları herhangi bir şekilde
kullanabileceği yeni yapı ve modeller arayışı" şeklinde tanımlıyor. Oulipo akımını
temsil eden yazarların sürrealizmden bu yöne doğru seğirttikleri ifade
ediliyor. Oulipo
eserlerinde edebiyat-matematik-mantık üçlüsü iç içe geçiyor; karmaşık bulmacalar,
oyunlar, dolambaçlar, iç içe geçmiş öyküler, yeni yapılar ve modeller yer alıyor.
Bunların yanında edebiyatta daha önceden kullanılmış olan "deneysel"
anlatımlara da yer veriliyor. Oulipo bu bağlamda okurundan çok fazla yazarını
hayli tatmin eden bir anlatım tarzı. İç içe geçmiş hikâyeler, ilk bakışta
tamamen anlamsız görünen devrilmiş harflerden oluşturulmuş cümleler,
terminolojik ifadeler, karışık tümce düzenleri ve bulmacavari tasvirleri ile
Oulipo metinleri okurlarını oldukça uyanık ve aktif tutarken, kimi okuru da
metni elinden atmaya götürecek zorlayıcı bir yapıya sahip.
Oulipo metinlerinin ana
dillerinden başka bir dile çevrilmeleri oldukça zor ancak çoğu çok başarılı
çevirilere sahipler. Özellikle ülkemizde en çok tanınan Oulipo temsilcilerinden
George Perec, Italio Calvino ve Raymond Queneau’nun eserlerini muazzam
çevirileriyle kendi dilimizde okumak mümkün. Queneau’nun 2003 yılında Armağan Ekici tarafından
dilimize kazandırılan “Biçem Alıştırmaları” nı daha önce çevirmek isterken
yarım bırakan Ferit Edgü tarafından yazılmış bir Oulipo denemesi de mevcut.
Tamamen Queneau’nun Biçem Alıştırmaları’ndan ilham alan “Yazmak Eylemi” isimli
Ferit Edgü eseri Sel Yayınları’ndan temin edilebilir.
Benim Oulipo ile
tanışmam George Perec’in hiç ‘é’ harfi kullanmadan yazdığı; Cemal Yardımcı’nın
muazzam çevirisiyle dilimize kazandırılan “Kayboluş” isimli romanıyla oldu. Yine
aynı yazarın Yaşam Kullanma Klavuzu bana pes ettirse de bu tarzı yazar kadar
okurun da benimsemesi mümkün. Özellikle Calvino’nun eserleri ve Queneau’nun “Biçem
Alıştırmaları” okuyucuyu bu tarza daha kolay alıştıracaktır. Tek diyaloglu kısacık
bir metni 99 farklı biçimde anlatan “Biçem Alıştırmaları” okurlar için ilginç
bir deneyim olurken, yazar adayları için de kusursuz bir farkındalık
kazandıracaktır. Ancak Oulipo’yu yapısı itibarıyla bazı yazarlar ve okurlar için
sömürülmeye fazlasıyla açık bulduğumu da söylemeden geçemeyeceğim.
Oulipo eserlerinin
genellikle Fransızca dilinde verildiği bilinse de ülkemizde de Ferit Edgü, Levent Şentürk,
Enis Batur, Cem Akaş, Ersin Tezcan gibi temsilcileri bulunuyor. Konuyla ilgilenenlerin
aşağıda belirttiğim linklere ve Ayşe Işık Akdağ’ın Biçem Alıştırmaları üstüne
yaptığı tez çalışmasına göz atmalarını öneririm.
Bizzat Armağan Ekici’den: http://ekici.blogspot.com/
İngilizce bilenler için Tobias Revell’den bir
çalışma: http://tobiasrevelltheoulipoproject.blogspot.com/
Edebiyat’ın “oyun”cu Yüzü: Oulipo: http://www.istegenc.com.tr/content/kitap/article.asp?lngArticleID=4490
Ayşe Işık Akağ’ın
çalışması: http://www.iudergi.com/tr/index.php/ceviri/article/viewFile/11093/10351
Yorumlar
sahi bizim niye Klüp O'muz yok,
bizde GERÇEKKÜSTÜCÜLÜK ve DEDEİZM akımları hüküm sürdüğünden midir?
yazınızı ilgiyle okudum, adımın geçmesi gurur verdi, saygılar
ERSİN TEZCAN ( ersintez@hotmail.com)